Ewolucja modelu łowiectwa na obszarze RP na przestrzeni XIX-XXI wieku (Część 1)
Łowiectwo na przestrzeni czasu przeszło znaczące przemiany w wielu wymiarach oraz kierunkach.
Od monopolu łowieckiego władcy, przechodząc przez wieloorganizacyjny typ rewirowy, posiadający funkcje gospodarcze oraz ochrony przyrody, w którym prawo do polowania związane było z własnością gruntu. Ostatecznie zmiany przekształcają łowiectwo w element ochrony środowiska przyrodniczego, który odpowiada za ochronę zwierząt łownych i gospodarowanie ich zasobami. W współczesnym modelu łowiectwa występuje jedna, nadrzędna organizacja o nazwie Polski Związek Łowiecki. Planowane działania prowadzone są przy udziale osób fizycznych (myśliwych) oraz prawnych (kół łowieckich) w systemie obwodów łowieckich.
Na łowiectwo składają się również aspekty natury społecznej, kulturowej oraz naukowej. Łowiectwo jest tym samym pasją bliską naturze człowieka. Tak dawniej, jak i współcześnie myśliwi wpływają na kształt modelu łowiectwa, podejmując decyzje, działania i kultywując tradycje.
Ponieważ warto znać historię, aby rozumieć teraźniejszość oraz spoglądać racjonalnie i konstruktywnie w przyszłość, postanowiłem podzielić się moją pracą dyplomową o Ewolucji modelu łowiectwa na obszarze RP na przestrzeni XIX-XXI wieku. Pracę będę umieszczał w kliku częściach.
Zapraszam do lektury.
Darz Bór – Tahir Sylaj
Wstęp
Łowiectwo we współczesnym ujęciu oznacza zbiór planowych i skoordynowanych czynności, mających na celu ochronę zwierząt łownych oraz gospodarowanie ich zasobami zgodnie z zasadami ekologii oraz postulatami racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej i rybackiej. Tak zdefiniowane jest elementem ochrony środowiska przyrodniczego. Wiążąc się silną relacją z przyrodą i człowiekiem, łowiectwo ewoluuje razem ze zmianami środowiskowymi oraz społecznymi.
Niniejsza praca przedstawia ewolucję modelu łowiectwa na obszarze Rzeczpospolitej Polskiej na przestrzeni XIX – XXI wieku. Rozpatrzenie ścieżki rozwoju i przemian modelu łowieckiego warto poprzedzić krótkim opisem początków polskiego łowiectwa.
Krótka historia polskiego łowiectwa
W dawnych czasach, zarówno na ziemiach polskich, jak i pozostałej części świata, głównym celem łowów było zdobywanie pożywienia, skór na okrycia oraz surowców do produkcji prymitywnych narzędzi. Toteż łowy były jednym z głównych zajęć człowieka. Do czasów średniowiecza zwierzyna w stanie wolnym była własnością niczyją, a polowania były okazją do zaprezentowania siły i zręczność w spotkaniu z dzikim zwierzem.
Zmiany społeczno-cywilizacyjne od początku X wieku wpłynęły na kształt myślistwa i były źródłem zmian w pierwotnym modelu łowiectwa. Od tego okresu wprowadzane zostają pierwsze ograniczenia łowieckie. Celem ich nie była jednak ochrona zwierzyny, a jedynie zabezpieczenie interesów jednostek i grup społecznych w kwestii polowania. W tym czasie panował monopol władcy, który przyznawał panującemu nieograniczone prawo polowania. Dziękim regalom królewskim władcy posiadali wyłączność do organizacji tzw. łowów wielkich (venatio magna) na grubego zwierza. Natomiast łowy małe (venatio parva), na drobną zwierzynę, były już dostępne nie tylko dla króla.
Od XIII wieku stopniowo słabnie monopol panującego. Przyczyną tego były rozliczne nadania łowieckie duchowieństwu oraz przywileje rycerskie. Od XV w. prawo polowania zostaje związane z własnością gruntów oraz pojawiają się pierwotne przepisy o ochronie zwierzyny. Były to początki typu rewirowego w modelu łowiectwa.
Wyłączne prawo polowania posiadaczy własności ziemskich zabezpieczone było licznymi, surowymi przepisami. Cytując za autorami „Gospodarstwa Łowieckiego” postanowienia Statutu I Litewskiego z 1529 r. „a jeśliby strzelca pojmano nad zwierzem ubitym w cudzej puszczy, tedy ma wiedzion być do urzędu, a z urzędu ma być na śmierć skazan jako inni złodzieje” (cyt. za Haber, Pasławski, Zaborowski; 1980). Okres XVI w. uznawany jest za rozkwit ustawodawstwa łowieckiego, a wprowadzone w tym czasie przepisy przetrwały bez zmian aż do panowania króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.